Bảo vệ nhà đầu tư: Góc nhìn từ Đạo luật Sarbanes-Oxley Đạo luật Sarbanes-Oxley có thể là sự tham khảo hữu ích cho những nhà quản lý thị trường chứng khoán Việt Nam... Cổ đông nhỏ vẫn luôn là đối tượng chịu thiệt lớn nhất khi có những sai phạm từ công ty họ đang nắm giữ cổ phiếu - Ảnh: AFP. Đạo luật Sarbanes-Oxley có thể là sự tham khảo hữu ích cho những nhà quản lý thị trường chứng khoán Việt NamSau sự sụp đổ gây chấn động nước Mỹ của nhiều tập đoàn lớn như: Enron, WorldCom, Peregrine Systems..., nước Mỹ mới ban hành một đạo luật nhằm ngăn chặn những gian dối tài chính và bảo vệ nhà đầu tư tốt hơn. Đạo luật Sarbanes-Oxley (hay còn gọi là Sarbox, SOX) có thể là sự tham khảo hữu ích cho những nhà quản lý thị trường chứng khoán Việt Nam, nhất là trong bối cảnh hiện nay khi mà liên tục xảy ra những scandal không đáng có. Được Quốc hội Mỹ thông qua ngày 30/7/2002, đạo luật được bảo trợ bởi nguyên Thượng nghị sỹ bang Maryland, Paul Sarbanes và Nghị sỹ Michael Oxley, và là một trong những luật căn bản của nghề kế toán, kiểm toán.Dài 66 trang, đạo được cho là một sự bổ sung quan trọng nhất trong Luật Chứng khoán Mỹ, nhằm mang lại tính minh bạch cho thị trường chứng khoán. Mục tiêu chính của đạo luật này nhằm bảo vệ lợi ích của các nhà đầu tư bằng cách buộc các công ty đại chúng phải đảm bảo sự minh bạch hơn của các báo cáo, các thông tin tài chính khi công bố.Đồng thời, đạo luật cũng bổ sung thêm các quy định ràng buộc trách nhiệm cá nhân của giám đốc điều hành và giám đốc tài chính đối với độ tin cậy của báo cáo tài chính, bênh cạnh đó yêu cầu các công ty đại chúng phải có những thay đổi trong kiểm soát nội bộ, đặc biệt là kiểm soát công tác kế toán. Cũng nhờ đạo luật này, vị trí và thị thế của kiểm toán viên được đặt ở vị trí trung tâm, là cầu nối quan trọng tạo nên những bản báo cáo tài chính có tính độc lập cao và mức độ tin tưởng cao hơn.Đạo luật Sarbanes-Oxley có 6 điểm quan trọngMột là, các giám đốc điều hành, giám đốc tài chính phải trực tiếp ký vào các báo cáo tài chính được ban hành chính thức và đảm bảo tính trung thực của bản báo cáo đó. Nếu có những sai phạm, thì họ có thể phải ngồi tù.Hai là, các công ty phải lập ra ban giám sát kế toán thực hiện chức năng giám sát hoạt động kết toán trong nội bộ của tập đoàn, đồng thời giám sát chặt hoạt động của các công ty kiểm toán cho tập đoàn đó.Ba là, các công ty kiểm toán không được thực hiện tất cả các nghiệp vụ kiểm toán của một tập đoàn mà phải chia phần việc cho các công ty kiểm toán khác để tránh tình trạng tập trung lợi ích có thể dẫn tới những tiêu cực có thể xảy ra.Bốn là, ban giám đốc công ty không được quyền quyết định chọn hay chấm dứt hợp đồng với công ty kiểm toán, mà quyết định này thuộc về ban kiểm toán của công ty.Năm là, hàng năm, các công ty phải có báo cáo kiểm soát nội bộ, trong đó các thông tin về tình hình tài chính của công ty phải có sự chứng thực của công ty kiểm toán.Sáu là, các tội danh liên quan đến các thay đổi, hủy hồ sơ, tài liệu hay cản trở gây ảnh hưởng pháp lý điều tra có thể bị phạt tù lên đến 20 năm (Mục 802). Một điểm đáng chú ý khác, trong Mục 404 của đạo luật yêu cầu: “Các công ty được yêu cầu phải công bố thông tin trong báo cáo hàng năm của họ liên quan đến phạm vi và phù hợp với kiểm soát nội bộ. Các công ty phải đăng ký kế toán, trong cùng một báo cáo, chứng thực và báo cáo về việc đánh giá về hiệu quả của các cơ cấu kiểm soát nội bộ và các thủ tục cho các báo cáo tài chính...”.Trong một diễn văn của mình tại Việt Nam năm 2008, ông Paul Sarbanes cho rằng, lúc đầu đạo luật này có nhiều điểm bị phản ứng mạnh từ phía các công ty đại chúng ở Mỹ, đặc biệt là các công ty đang niêm yết cổ phiếu trên sàn New York do những yêu cầu rất cao về tính minh bạch. Tuy nhiên sau những thỏa thuận về một vài thay đổi đáp ứng những yêu cầu từ các nhà làm luật, đạo luật này mới chính thức được thông qua ở Hạ viện và Thượng viện trước khi được nguyên Tổng thống George W.Bush (năm 2002) ký thông qua thành luật.Bảo vệ nhà đầu tưMới đây, Ủy ban Chứng khoán khoán Nhà nước đã có thông báo không cho Công ty Cổ phần Mai Linh được phát hành cổ phiếu thưởng vì kết quả hoạt động kinh doanh của công ty này từ năm 2005 đến năm 2007 bị lỗ và có nhiều khoản bị ngoại trừ, trong khi công ty lại công bố báo cáo tài chính “đã được kiểm toán” là có lãi.Hoặc Công ty Cổ phần Bông Bạch Tuyết (mã BBT-HOSE) biến lỗ thành lãi cũng như nhiều sai phạm trong công tác công bố thông tin... đã dẫn đến hậu quả là cổ phiếu bị đưa vào kiểm soát và chỉ được giao dịch 15 phút cuối phiên giao dịch. Nếu tìm thấy có điểm chung giữa trường hợp của Mai Linh và BBT thì có thể thấy người chịu trách nhiệm cao nhất là tổng giám đốc, kế toán trưởng vẫn “bình chân như vại”, để lại những hậu quả và những mất mát cho các cổ đông, đặc biệt là các cổ đông nhỏ. Còn các công ty kiểm toán và kiểm toán viên cũng chịu mức kỷ luật chưa đủ để răn đe và chưa mang tính “phòng bệnh” cho những sai phạm sau này có thể xảy ra của các công ty khác.Người viết cho rằng, nếu tạo ra một hành lang pháp lý chặt hơn đối với hoạt động kiểm toán, kiểm soát nội bộ,.. đồng thời gắn trách nhiệm cao đối với các giám đốc điều hành, kế toán trưởng (hay giám đốc tài chính) như các quy định có thể tham khảo trong Đạo luật Sarbanes-Oxley thì rất có thể sẽ tạo nên sự minh bạch cao hơn, qua đó tạo thêm niềm tin cho nhà đầu tư tại Việt Nam. Bao ve nha dau tu: Goc nhin tu Dao luat Sarbanes-Oxley Dao luat Sarbanes-Oxley co the la su tham khao huu ich cho nhung nha quan lY thi truong chung khoan Viet Nam... Co dong nho van luon la doi tuong chiu thiet lon nhat khi co nhung sai pham tu cong ty ho dang nam giu co phieu - Anh: AFP. Dao luat Sarbanes-Oxley co the la su tham khao huu ich cho nhung nha quan lY thi truong chung khoan Viet NamSau su sup do gay chan dong nuoc MY cua nhieu tap doan lon nhu: Enron, WorldCom, Peregrine Systems..., nuoc MY moi ban hanh mot dao luat nham ngan chan nhung gian doi tai chinh va bao ve nha dau tu tot hon. Dao luat Sarbanes-Oxley (hay con goi la Sarbox, SOX) co the la su tham khao huu ich cho nhung nha quan lY thi truong chung khoan Viet Nam, nhat la trong boi canh hien nay khi ma lien tuc xay ra nhung scandal khong dang co. Duoc Quoc hoi MY thong qua ngay 30/7/2002, dao luat duoc bao tro boi nguyen Thuong nghi sY bang Maryland, Paul Sarbanes va Nghi sY Michael Oxley, va la mot trong nhung luat can ban cua nghe ke toan, kiem toan.Dai 66 trang, dao duoc cho la mot su bo sung quan trong nhat trong Luat Chung khoan MY, nham mang lai tinh minh bach cho thi truong chung khoan. Muc tieu chinh cua dao luat nay nham bao ve loi ich cua cac nha dau tu bang cach buoc cac cong ty dai chung phai dam bao su minh bach hon cua cac bao cao, cac thong tin tai chinh khi cong bo.Dong thoi, dao luat cung bo sung them cac quy dinh rang buoc trach nhiem ca nhan cua giam doc dieu hanh va giam doc tai chinh doi voi do tin cay cua bao cao tai chinh, benh canh do yeu cau cac cong ty dai chung phai co nhung thay doi trong kiem soat noi bo, dac biet la kiem soat cong tac ke toan. Cung nho dao luat nay, vi tri va thi the cua kiem toan vien duoc dat o vi tri trung tam, la cau noi quan trong tao nen nhung ban bao cao tai chinh co tinh doc lap cao va muc do tin tuong cao hon.Dao luat Sarbanes-Oxley co 6 diem quan trongMot la, cac giam doc dieu hanh, giam doc tai chinh phai truc tiep kY vao cac bao cao tai chinh duoc ban hanh chinh thuc va dam bao tinh trung thuc cua ban bao cao do. Neu co nhung sai pham, thi ho co the phai ngoi tu.Hai la, cac cong ty phai lap ra ban giam sat ke toan thuc hien chuc nang giam sat hoat dong ket toan trong noi bo cua tap doan, dong thoi giam sat chat hoat dong cua cac cong ty kiem toan cho tap doan do.Ba la, cac cong ty kiem toan khong duoc thuc hien tat ca cac nghiep vu kiem toan cua mot tap doan ma phai chia phan viec cho cac cong ty kiem toan khac de tranh tinh trang tap trung loi ich co the dan toi nhung tieu cuc co the xay ra.Bon la, ban giam doc cong ty khong duoc quyen quyet dinh chon hay cham dut hop dong voi cong ty kiem toan, ma quyet dinh nay thuoc ve ban kiem toan cua cong ty.Nam la, hang nam, cac cong ty phai co bao cao kiem soat noi bo, trong do cac thong tin ve tinh hinh tai chinh cua cong ty phai co su chung thuc cua cong ty kiem toan.Sau la, cac toi danh lien quan den cac thay doi, huy ho so, tai lieu hay can tro gay anh huong phap lY dieu tra co the bi phat tu len den 20 nam (Muc 802). Mot diem dang chu Y khac, trong Muc 404 cua dao luat yeu cau: “Cac cong ty duoc yeu cau phai cong bo thong tin trong bao cao hang nam cua ho lien quan den pham vi va phu hop voi kiem soat noi bo. Cac cong ty phai dang kY ke toan, trong cung mot bao cao, chung thuc va bao cao ve viec danh gia ve hieu qua cua cac co cau kiem soat noi bo va cac thu tuc cho cac bao cao tai chinh...”.Trong mot dien van cua minh tai Viet Nam nam 2008, ong Paul Sarbanes cho rang, luc dau dao luat nay co nhieu diem bi phan ung manh tu phia cac cong ty dai chung o MY, dac biet la cac cong ty dang niem yet co phieu tren san New York do nhung yeu cau rat cao ve tinh minh bach. Tuy nhien sau nhung thoa thuan ve mot vai thay doi dap ung nhung yeu cau tu cac nha lam luat, dao luat nay moi chinh thuc duoc thong qua o Ha vien va Thuong vien truoc khi duoc nguyen Tong thong George W.Bush (nam 2002) kY thong qua thanh luat.Bao ve nha dau tuMoi day, Uy ban Chung khoan khoan Nha nuoc da co thong bao khong cho Cong ty Co phan Mai Linh duoc phat hanh co phieu thuong vi ket qua hoat dong kinh doanh cua cong ty nay tu nam 2005 den nam 2007 bi lo va co nhieu khoan bi ngoai tru, trong khi cong ty lai cong bo bao cao tai chinh “da duoc kiem toan” la co lai.Hoac Cong ty Co phan Bong Bach Tuyet (ma BBT-HOSE) bien lo thanh lai cung nhu nhieu sai pham trong cong tac cong bo thong tin... da dan den hau qua la co phieu bi dua vao kiem soat va chi duoc giao dich 15 phut cuoi phien giao dich. Neu tim thay co diem chung giua truong hop cua Mai Linh va BBT thi co the thay nguoi chiu trach nhiem cao nhat la tong giam doc, ke toan truong van “binh chan nhu vai”, de lai nhung hau qua va nhung mat mat cho cac co dong, dac biet la cac co dong nho. Con cac cong ty kiem toan va kiem toan vien cung chiu muc kY luat chua du de ran de va chua mang tinh “phong benh” cho nhung sai pham sau nay co the xay ra cua cac cong ty khac.Nguoi viet cho rang, neu tao ra mot hanh lang phap lY chat hon doi voi hoat dong kiem toan, kiem soat noi bo,.. dong thoi gan trach nhiem cao doi voi cac giam doc dieu hanh, ke toan truong (hay giam doc tai chinh) nhu cac quy dinh co the tham khao trong Dao luat Sarbanes-Oxley thi rat co the se tao nen su minh bach cao hon, qua do tao them niem tin cho nha dau tu tai Viet Nam.